Cynober to stosunkowo rzadki minerał rtęci z gromady siarczków. Jest najczęściej eksploatowaną rudą rtęci. Ze względu na fakt, iż rtęć jest pierwiastkiem bardzo łatwo uruchamialnym i mobilnym w geochemicznym środowisku, złoża cynobru są bardzo nietrwałe. Cynober jest minerałem kruchym. Tworzy kryształy tabliczkowe, rzadziej słupkowe, niekiedy przyjmuje postać romboedrów. Występuje w skupieniach ziarnistych i nalotach, rzadko w postaci grubotabliczkowych kryształów. Częste są zbliźniaczenia przerosłe dwóch rombów. Cynober jest składnikiem niskotemperaturowych utworów hydrotermalnych. Występuje w postaci żył. Spotykany jest w gejzerach i gorących źródłach. Czasami tworzy się w utworach osadowych. Jest jednym z bardzo niewielu siarczków, których powstawanie można zaobserwować współcześnie. Powstaje on pod wpływem wysokich temperatur z gazów wulkanicznych. W taki sposób powstało prawdopodobnie wiele ważnych dla przemysłu złóż rtęci.